Σχετικές φωτογραφίες :
 |
 |
 |
Αγαπητοί προσκεκλημένοι,
Σας καλωσορίζουμε στην Έκθεση Τρισδιάστατης Φωτογραφίας του
δημοσιογράφου Κώστα Κρικέλη με θέμα: «Τα γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό
Μουσείο» ή «Τα ελγίνεια μάρμαρα», όπως ο ίδιος ο Έλγιν απαίτησε να ονομάζονται,
όταν τα πούλησε ως προσωπική του συλλογή για 30.000 λίρες στο Βρετανικό Μουσείο,
τον Ιούνιο του 1816.
Όμως, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή τους:
Α. Τι ήταν ο Παρθενώνας;
Β. Ποιος ήταν ο γλυπτός διάκοσμός του;
Γ. Ποιος ήταν ο Έλγιν;
Α. Τι ήταν ο Παρθενώνας;
Ο ναός ο αφιερωμένος στην Παρθένο Αθηνά, θεά της σοφίας και της ειρηνικής ζωής, πολιούχο της Αθήνας, ήταν το σύμβολο της αρχαίας αθηναϊκής κοινωνίας και βρισκόταν πάνω στην Ακρόπολη. Η κοινωνία αυτή, στα μέσα του 5ου αι. π.Χ., αφού προηγουμένως αναμετρήθηκε επιτυχώς με τις υπέρτερες περσικές δυνάμεις και απέκτησε ισχυρή αυτοπεποίθηση, μεταβλήθηκε σε αναγνωρισμένη διεθνή δύναμη της εποχής, αλλά και σε κέντρο μιας εκπληκτικής πνευματικής και καλλιτεχνικής ανάπτυξης. Οι πνευματικοί άνθρωποι της Αθήνας ξεπέρασαν τη μυθική ερμηνεία του κόσμου και πέρασαν στην ορθολογική αντιμετώπιση των προβλημάτων της κοινωνίας τους αλλά και των μεγάλων προβλημάτων του κόσμου. Σκέφτηκαν πάντα με λογικό και συνάμα ευφάνταστο τρόπο πάνω στη φύση και στην αξία της γνώσης, στις αρχές που καθοδηγούν την ανθρώπινη συμπεριφορά αλλά και στις αρχές που διέπουν το σύμπαν. Εκτίμησαν την αξία που έχει η γνώση του παρελθόντος, ενώ στην καθημερινότητά τους προσπάθησαν να συμφιλιώσουν την εξουσία με τη δικαιοσύνη, την κοινωνική συνοχή με την ατομική ελευθερία και την καλλιτεχνική δημιουργία. Οι έννοιες ΛΟΓΙΚΗ, ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, ΗΘΙΚΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ, ΦΥΣΙΚΗ, ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΤΕΧΝΗ, πλάστηκαν και συνειδητοποιήθηκαν τότε και στη συνέχεια πέρασαν και ενσωματώθηκαν στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό.
Ο Παρθενώνας, λοιπόν, ήταν το σύμβολο της αυτοπεποίθησης και
της αξιοπιστίας της αθηναϊκής κοινωνίας, αλλά και της εμπιστοσύνης και της
περηφάνιας, με τις οποίες η γενιά του Περικλή αντιμετώπιζε τον κόσμο. Ο
Παρθενώνας αποπνέει τις ίδιες αξίες (αυτοπεποίθηση, αξιοπιστία, εμπιστοσύνη,
περηφάνια) με τον Επιτάφιο λόγο, που ο Ιστορικός Θουκυδίδης απέδωσε στον
Περικλή ως αιώνια μαρτυρία μιας μοναδικής και εκπληκτικής κοινωνίας, της Αθήνας
των μέσων του 5ου αι. π.Χ.
Ο Παρθενώνας κτίστηκε μέσα σε 9 χρόνια, από το 447 π.Χ. έως
το 438 π.Χ., έχοντας τον Περικλή ως πολιτικό εμψυχωτή, το Φειδία ως
καλλιτεχνικό διευθυντή, τον Ικτίνο ως βασικό αρχιτέκτονα και εκατοντάδες
τεχνίτες όλων των κοινωνικών τάξεων ως κατασκευαστές του. Το υλικό του
προέρχεται εξολοκλήρου από την Αττική γη, άσπρο πεντελικό μάρμαρο.
Κατασκευάστηκε ως περίπτερος, αμφιπρόστυλος ναός δωρικού ρυθμού, που έχει
δηλαδή μια σειρά από δωρικούς κίονες σε κάθε μακριά πλευρά και διπλή σειρά από
κίονες σε κάθε στενή πλευρά. Οι διαστάσεις του ήταν 70Χ30 μέτρα. Υπήρχε ακόμη
μια εσωτερική δίτονη διώροφη κιονοστοιχία από 23 κίονες που στήριζε την οροφή
σχηματίζοντας ένα Π γύρω από το λατρευτικό άγαλμα, από την οποία μόνο ελάχιστα
ίχνη απομένουν. Ο ναός ήταν χωρισμένος σε δύο διαμερίσματα. Το σηκό ανατολικά,
όπου βρισκόταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, έργο του Φειδία,
12 μέτρα ύψος και το δυτικό διαμέρισμα, που ήταν τελείως αποχωρισμένο από το
σηκό και συγκοινωνούσε μόνο με τον οπισθόδομο. Σ’ αυτόν τον χώρο φυλαγόταν ο
θησαυρός της θεάς και της πόλης.
Β. Ποιος ήταν ο γλυπτός διάκοσμός του Παρθενώνα;
Ο πλαστικός διάκοσμος του Παρθενώνα, σύλληψη καλλιτεχνική
του Φειδία, που εκτελέστηκε από τον ίδιο και τους μαθητές του, περιελάμβανε 3
ομάδες γλυπτών:
α) τα εναέτια γλυπτά, έργα, κατά πάσα πιθανότητα, του ίδιου
του Φειδία. Ήταν σύνολα αγαλμάτων που βρισκόταν στα τριγωνικά αετώματα των
στενών πλευρών. Το ανατολικό αέτωμα παρίστανε τη γέννηση της Αθηνάς ενώπιον των
υπόλοιπων θεών. Το δυτικό, την έριδα Αθηνάς – Ποσειδώνα για την κυριαρχία στη
γη της Αττικής.
β) Πάνω από το επιστύλιο και εξωτερικά υπήρχαν 92 μετόπες,
που εναλλάσσονταν με τρίγλυφα. Στις μετόπες οι μαθητές του Φειδία σκάλισαν
σύμφωνα με το σχέδιό του 4 μυθολογικά θέματα: γιγαντομαχία, κενταυρομαχία, αμαζονομαχία
και Ιλίου Πέρσιν (άλωση της Τροίας).
γ) Τέλος, η πιο ρηξικέλευθη σύνθεση του Φειδία ήταν η
ζωφόρος. Για πρώτη φορά σε δωρικό κτίριο προστέθηκε ένα στοιχείο ιωνικό, η
ζωφόρος, που στεφάνωνε εξωτερικά τον κυρίως ναό και στις 4 πλευρές του. Εδώ δεν
παριστάνονται μύθοι. Εδώ παριστάνεται η εορταστική πομπή των Παναθηναίων, στην
οποία παίρνει μέρος όλος ο αθηναϊκός λαός. Έτσι, ο Φειδίας μέσα στο ναό –
σύμβολο της Αθήνας δίπλα στους αρχαίους θεούς και μύθους καθιερώνει ως ισάξιο
και το μύθο της αθηναϊκής δημοκρατίας, σε μια αδιάσπαστη ζωφόρο 160 μέτρων,
στην οποία συνυπάρχουν 12 θεοί, 10 ήρωες, 300 άνθρωποι και πάνω από 200 ζώα. Τα
γλυπτά, επομένως, του Παρθενώνα είναι τα εναέτια, οι μετόπες και η ζωφόρος, όλα
τους καλλιτεχνική σύλληψη του Φειδία.
Γ. Ποιος ήταν ο Έλγιν;
Κι ερχόμαστε τώρα να απαντήσουμε στο 3ο ερώτημα που θέσαμε
στην αρχή. Ποιος ήταν ο Έλγιν και τι σχέση είχε με τα γλυπτά του Παρθενώνα.
Ο Άγγλος Τόμας Μπρους, 7ος Κόμης του Έλγιν, το 1799 ήταν
νιόπαντρος και νεοδιόριστος διπλωμάτης, στη θέση του πληρεξούσιου πρεσβευτή της
Αγγλίας στην Κωνσταντινούπολη. Μόλις είχε παντρευτεί την όμορφη Μαίρη Νίσμπετ,
μόλις είχε τελειώσει το ωραίο εξοχικό τους στο Broomhall της Σκωτίας, όπως και
κάθε Άγγλος ευγενής που σέβεται τον τίτλο του, και τότε ο αρχιτέκτονάς του, τού
σύστησε να διακοσμήσει την κατοικία του με αντίγραφα από αριστουργήματα της
αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής που βρίσκονταν στην Αθήνα.
Την εποχή εκείνη η ανάγκη του Σουλτάνου να προστατέψει την
Οθωμανική Αυτοκρατορία από την επιθετικότητα των Γάλλων του Ναπολέοντα, τον
ώθησε να συνάψει συμμαχία με τους Βρετανούς. Η συμμαχία αυτή για τον Έλγιν ήταν
η ευνοϊκή ιστορική συγκυρία, για να αποσπάσει το 1801 ένα σουλτανικό φιρμάνι,
που του επέτρεπε «να σχεδιάσει και να αντιγράψει τα γλυπτά του Παρθενώνα επί
τόπου, να ενεργήσει ανασκαφές γύρω από το κτίριο για τυχόν πεσμένα κομμάτια και
να αποσπάσει μερικές πέτρες με επιγραφές ή με ανάγλυφα».
Εφοδιασμένος με το αόριστο αυτό έγγραφο ο Έλγιν μεταξύ των
ετών 1801 – 1804 απέσπασε βίαια και έστειλε στην Αγγλία:
- 56
πλάκες από τη ζωφόρο του Παρθενώνα,
- 15
μετόπες,
- 19
αγάλματα από τα αετώματα του Παρθενώνα,
- 1
καρυάτιδα, 1 κίονα και πολυάριθμα τμήματα από το γείσο του Ερέχθειου,
- 17
επιγραφές,
- το
Διόνυσο απ’ το μνημείο του Θρασύλλου και
- πολλά
φατνώματα από την οροφή του Θησείου.
Η μεταφορά αυτών των ανεκτίμητης αξίας αρχαιοτήτων στην
Αγγλία, αντιμετώπισε σημαντικές δυσχέρειες, αφού γινόταν με πλοία του αγγλικού
ναυτικού, από λιμάνι σε λιμάνι της Μεσογείου. Το πλοίο του Έλγιν, μάλιστα, ο
«Μέντορας» βούλιαξε στα Κύθηρα και επί δύο χρόνια προσπαθούσαν Έλληνες
σφουγγαράδες να ανασύρουν τα μάρμαρα από το βυθό. Τα γλυπτά, αφού έφτασαν στην
Αγγλία, παρέμειναν για καιρό στην υγρασία των λιμανιών. Στο Λονδίνο
μεταφέρθηκαν σε διάφορες αποθήκες και παραπήγματα, αφού στο μεταξύ ο Λόρδος
Έλγιν είχε χάσει την περιουσία του, εξαιτίας των τεράστιων χρηματικών ποσών που
δαπάνησε για τα συνεργεία του, τη μεταφορά των γλυπτών και τις δωροδοκίες των
Τούρκων αξιωματούχων. ‘Έτσι, του ήταν πλέον αδύνατο να στεγάσει τα γλυπτά σε
δικό του χώρο. Τελικά το βρετανικό δημόσιο προέβη στην υποθήκευση της συλλογής
των γλυπτών για δάνειο 18.000 λιρών που είχε συνάψει ο Έλγιν. Για την
αποπληρωμή αυτού του δανείου ο Έλγιν αναγκάστηκε να πουλήσει τα μάρμαρα στη βρετανική
κυβέρνηση για 30.000 λίρες, η οποία και τα εναπέθεσε από το 1816 στο βρετανικό
μουσείο.
Εκεί τα βρήκε και ο αγαπητός Κώστας Κρικέλης και τα
φωτογράφησε για μας με την τεχνική της τρισδιάστατης φωτογραφίας, για να
μπορούμε να τα αισθανθούμε δίπλα μας και να αναπνεύσουμε την αύρα της υψηλής
τέχνης που αποπνέουν.
Ο αγώνας για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα στην
Αθήνα άρχισε ήδη από το 1816 και μάλιστα από αρκετούς βρετανούς βουλευτές και
τον ίδιο το Λόρδο Βύρωνα.
Συνεχίστηκε στα χρόνια του Όθωνα από τους πρώτους Έλληνες
αρχαιολόγους, ενώ στη νεότερη εποχή ύψωσαν δυνατή φωνή διαμαρτυρίας ο Καβάφης,
ο Σεφέρης, ο Ελύτης και ο Καζαντζάκης.
Σταθμός, όμως, αυτού του Αγώνα είναι το έτος 1982. Τότε η
υπουργός πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη ζήτησε επίσημα την επιστροφή των μαρμάρων
από το βρετανικό μουσείο με την ευκαιρία της έναρξης του μεγάλου προγράμματος
αναστηλωτικών έργων στην Ακρόπολη. Τον ίδιο χρόνο έθεσε το αίτημα στο Μεξικό
στο συμβούλιο υπουργών πολιτισμού της Ουνέσκο. Η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών
– μελών ψήφισε υπέρ. Η Ουνέσκο, άλλωστε, έχει υιοθετήσει τον Παρθενώνα ως
λογότυπό της και έχει εγγράψει την Ακρόπολη στον κατάλογο των μνημείων της
παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Σήμερα, η επίσημη πρόταση της Ελλάδας προς τη βρετανική
πλευρά, εφόσον τα μάρμαρα του Παρθενώνα δεν επιστρέφονται, συνίσταται στο να
οργανωθεί στην Αθήνα μια μεγάλη ενιαία έκθεση των γλυπτών του Παρθενώνα, που να
φέρει την υπογραφή και του βρετανικού μουσείου και του νέου μουσείου της
Ακρόπολης.
Κλείνοντας την ενημερωτική αυτή εισήγηση επέλεξα μιαν ευχή
κι ένα ποίημα.
Πρώτα η ευχή:
«Να μην επιτρέψουμε ποτέ ξανά να περιέλθουν σε χέρια ξένων
τα μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς μας, γιατί είναι τα έργα της
καλλιτεχνικής έμπνευσης και του μόχθου του λαού μας. Το ΜΕΓΑΛΟ ΟΧΙ σε κάθε
επίδοξο καταχραστή των ιερών και οσίων μας να είναι ομόφωνο και διαχρονικό».
Και τώρα το ποίημα:
Είναι της Κικής Δημουλά και έχει τίτλο «Βρετανικό Μουσείο
(Ελγίνου Μάρμαρα)». Το επέλεξα, γιατί αποκαλύπτει με τον πιο αισθητικό τρόπο τη
σημασία της επιστροφής των γλυπτών του Παρθενώνα στον ιερό τους χώρο.
ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ
(Ελγίνου μάρμαρα)
Στην ψυχρή του Μουσείου αίθουσα
την κλεμμένη, ωραία, κοιτώ
μοναχή Καρυάτιδα.
Το σκοτεινό γλυκύ της βλέμμα
επίμονα εστραμμένο έχει
στο σφριγηλό του Διονύσου σώμα
(σε στάση ηδυπαθείας σμιλευμένο)
που δυο βήματα μόνον απέχει.
Το βλέμμα το δικό του έχει πέσει
στη δυνατή της κόρης μέση.
Πολυετές ειδύλλιον υποπτεύομαι
τους δυο αυτούς να 'χει ενώσει.
Κι έτσι, όταν το βράδυ η αίθουσα αδειάζει
απ' τους πολλούς, τους θορυβώδεις επισκέπτες,
τον Διόνυσο φαντάζομαι
προσεκτικά απ' τη θέση του να εγείρεται
των διπλανών γλυπτών και αγαλμάτων
την υποψία μην κινήσει,
κι όλος παλμό να σύρεται
τη συστολή της Καρυάτιδας
με οίνον και με χάδια να λυγίσει.
Δεν αποκλείεται όμως έξω να 'χω πέσει.
Μιαν άλλη σχέση ίσως να τους δένει
πιο δυνατή, πιο πονεμένη:
Τις χειμωνιάτικες βραδιές
και τις εξαίσιες του Αυγούστου νύχτες
τους βλέπω,
απ' τα ψηλά να κατεβαίνουν βάθρα τους,
της μέρας αποβάλλοντας το τυπικό τους ύφος,
με νοσταλγίας στεναγμούς και δάκρυα
τους Παρθενώνες και τα Ερέχθεια που στερήθηκαν
στη μνήμη τους με πάθος ν' ανεγείρουν.
Κική Δημουλά "Έρεβος"
