Αγαπητοί προσκεκλημένοι,
Σας ευχαριστούμε θερμά που συμμετέχετε σε άλλη μια απόπειρα λογοτεχνικής μύησης με διοργανωτές τα βιβλιοπωλεία «Παπασωτηρίου» και το Σύνδεσμο Φιλολόγων Ροδόπης.
Απόψε
καλωσορίζουμε στην πόλη μας τη συγγραφέα Αμάντα Μιχαλοπούλου. Είναι εξαιρετικά
νέα ως προς την ηλικία. Πολύ νέα ως προς τη λογοτεχνική τροχιά που έχει
διανύσει μέχρι στιγμής.
Βέβαια,
βρίσκεται κοντά μας σε μια συγκυρία κατά την οποία, ενώ «Έξω η ζωή είναι
πολύχρωμη» μέσα η Ροδόπη έχει το φαιό χρώμα της λάσπης, εξαιτίας του
«Παλιόκαιρου». Και «Πόσες φορές ν’ αντέξουν» οι ίδιοι τόποι, οι ίδιες ομάδες
ανθρώπων, οι ίδιες σχέσεις απ’ τις επιθέσεις του καιρού και την αβελτηρία
μικρών και μεγάλων εξουσιών;
Εδώ το
«Γιάντες» της δικής μας μνήμης και ευθύνης πρέπει να πυροδοτήσει συνειδήσεις
και συγκεκριμένες δράσεις για να βγουν απ’ το τέλμα ο τόπος και οι άνθρωποι.
Αγαπητοί
προσκεκλημένοι,
- Συγγνώμη,
που επέλεξα ένα λογοπαίγνιο για να θυμίσω το συγγραφικό έργο της κυρίας Αμάντας
Μιχαλοπούλου από το 1994, που πρωτοεμφανίζεται, ως το 2001. Φταίει, όπως,
είπαμε η συγκυρία και το ότι θέλω να τονίσω την υπαρκτή και όχι μεταφυσική
ευθύνη όλων μας για τα τρέχοντα προβλήματα.
Σ’
αυτήν την παράδοξη - για λογοτεχνική βραδιά - εισαγωγή ίσως δανείστηκα εκτός
από τους τίτλους των βιβλίων και κάτι από τον αφηγηματικό λόγο της Αμάντας
Μιχαλοπούλου, ο οποίος - πιστέψτε με - δεν δείχνει καμιά ροπή προς την ποίηση,
ούτε ως προς την οργάνωση, ούτε ως προς το ύφος. Οι ιστορίες της είναι
πραγματικές, ρεαλιστικές. Ωστόσο, όμως, διανθίζονται από υπερρεαλιστικά
στοιχεία, στοιχεία μαγικού ρεαλισμού, όπως τον ονομάζουν οι κριτικοί. Η αφήγησή
της είναι καλοστημένη και αφαιρετική. Εστιάζει με διεισδυτικό τρόπο σε
λεπτομέρειες προσώπων και συμπεριφορών, άλλοτε με ψυχαναλυτική και άλλοτε με
κοινωνιολογική διάθεση. Η συγγραφέας έχει ξεχωριστό «στιλ», αναγνωρίσιμο.
Ξέρει, επίσης, πολύ καλά να ελέγχει το υλικό της και να παρασέρνει τον
αναγνώστη στον κόσμο που δημιουργεί για χάρη του. Σ’ αυτό το γοητευτικό ταξίδι
επιδέξιοι οδηγοί για τον αναγνώστη είναι αφενός η μυθοπλαστική της δεινότητα
και αφετέρου η άριστη χρήση της γλώσσας.
Θα σας
εξηγήσω σε λίγο τι ακριβώς εννοώ για τη μυθοπλασία και τον αφηγηματικό λόγο της
Αμάντας Μιχαλοπούλου, κάνοντας συγκεκριμένες αναφορές στο τελευταίο μυθιστόρημά
της με τίτλο «Πριγκίπισσα Σαύρα», που κυκλοφόρησε το 2007 απ’ τις εκδόσεις
«Καστανιώτη».
Προηγουμένως,
- επιτρέψτε μου - , να συμπληρώσω τον κατάλογο των βιβλίων της:
1. Η
συλλογή διηγημάτων, που ήδη ανέφερα, με τίτλο «Έξω η ζωή είναι πολύχρωμη» πήρε
το βραβείο διηγήματος του περιοδικού «Ρεύματα» το 1994.
2. Το
μυθιστόρημα με τίτλο «Γιάντες» πήρε το βραβείο μυθιστορήματος του περιοδικού
«Διαβάζω» το 1996.
3. Το
μυθιστόρημα «Όσες φορές αντέξεις» πρωτοεκδόθηκε το 1998 και επανεκδόθηκε το
2005. Ακολουθούν:
4. Το
μυθιστόρημα «Παλιόκαιρος» του 2001
5. Το
μυθιστόρημα «Γιατί σκότωσα την καλύτερή μου φίλη» το 2003.
6. Η
συλλογή διηγημάτων «Θα ήθελα» εκδίδεται το 2005 και βραβεύεται το 2007 με το
διεθνές βραβείο λογοτεχνίας του Αμερικανικού Ομοσπονδιακού Ιδρύματος Τεχνών.
7. Τέλος,
το πιο πρόσφατο μυθιστόρημα της Αμάντας Μιχαλοπούλου, κυκλοφόρησε το περασμένο
καλοκαίρι (2007) από τις εκδόσεις «Καστανιώτη», όπως και όλα τα προηγούμενα,
και είναι η «Πριγκίπισσα Σαύρα».
Στο
σημείο αυτό πρέπει να ομολογήσω ότι είναι το μόνο μυθιστόρημα της συγγραφέα που
διάβασα, χάρη στην πρόταση του Ανδρέα και της Κούλας Καφετζή και νιώθω ότι μου
ανοίχτηκε ένας ιδιαίτερος κόσμος οικείος και απόκοσμος μαζί. Όποιος μπαίνει
στην περιπέτεια της ανάγνωσης της «Πριγκίπισσας Σαύρας» θέλει να παρακολουθήσει
την πλοκή μέχρι το τέλος. Γίνεται μέρος αυτού του οικείου, ρεαλιστικού και
συνάμα μυστηριώδους, κόσμου. Συμπάσχει με τους ήρωες, με την αρχαία έννοια του
όρου, αφού αισθάνεται τον έλεο και το φόβο, εξαιτίας της τραγικότητας των
οικογενειακών του σχέσεων, αλλά και της βεβαιότητας ότι έζησε ανάλογες στιγμές,
παρόλο που ξέρει ότι ο μυθοπλαστικός κόσμος είναι σε μεγάλο βαθμό επινοημένος.
Το
θέμα του μυθιστορήματος «Πριγκίπισσα Σαύρα» είναι οι οικογενειακές σχέσεις και
η μικρή ή μεγαλύτερη τραγικότητά τους. Στο στόχαστρο της Αμάντας Μιχαλοπούλου
μπαίνουν, κυρίως, οι σχέσεις μεταξύ μητέρας και κόρης (γιαγιάς Θεώνης και κόρης
Πέρσας) και οι σχέσεις:
- Μεταξύ
συζύγων (Πέρσας – Σταμάτη, Θεώνης – Θέμη)
- Μεταξύ
κόρης και πατέρα (Πέρσας – Θέμη)
- Μεταξύ
αδελφών (Πέρσας – Κίμωνα)
- Μεταξύ
της Πέρσας και της κόρης της, που είναι η τρίχρονη Θεώνη και το γαϊτανάκι των
στενών οικογενειακών σχέσεων περιπλέκεται με τις σχέσεις της Πέρσας με τη
Ρωσίδα 2η σύζυγο του πατέρα της, αλλά και με την 1η σύζυγο και τα παιδιά του
άντρα της Σταμάτη.
Οι
σχέσεις αυτές είναι άκρως περίπλοκες και προβληματικές. Στην πορεία τους,
μάλιστα, δημιουργούνται μεγάλα χάσματα και βαθιές, ανεπούλωτες πληγές.
Τα
πάντα μοιάζουν να ξεκινούν από τη μεγάλη Θεώνη, που είναι διάσημη συγγραφέας
της δεκαετίας του ’60. Η Θεώνη, προκειμένου να αφοσιωθεί στο γράψιμο
(δημοσιεύει μυθιστορήματα, αλλά και δοκίμια), απομακρύνει από κοντά της τον
άντρα της και υιοθετεί μια εντελώς ψυχρή ή αδιάφορη στάση για τα παιδιά της.
Κανείς δε μένει ανεπηρέαστος από την ισχυρή, εγωτική προσωπικότητα της Θεώνης:
ο γιος Κίμωνας και η κόρη Πέρσα από την παιδική τους ηλικία μονίμως
ανταγωνίζονται για το ποιος κατόρθωσε να κερδίσει περισσότερο την προσοχή της.
Ο άντρας της, Θέμης, καταλήγει στην αγκαλιά μιας αλλοδαπής γυναίκας, της
Ρωσίδας Ραμίντα, ακριβώς γιατί κατόρθωσε να κερδίσει την προσοχή και τον
σεβασμό της.
• Στοιχεία
από την προσωπικότητα της μεγάλης Θεώνης αλλά και από τον ιδιαίτερο αφηγηματικό
λόγο της Αμάντας Μιχαλοπούλου θα μας παρουσιάσει η ηθοποιός Μαρία Παπαδοπούλου.
Η Μαρία μπήκε προχθές στην περιπέτεια της ανάγνωσης της «Πριγκίπισσας Σαύρας»,
γι’ αυτό και το όνομά της απουσιάζει από την πρόσκληση.
1. Σελ.
39 – 42 : Με θεωρούσαν … Εκτός από εμένα
• Στο
επόμενο απόσπασμα διαγράφονται οι σχέσεις των παιδιών Πέρσας και Κίμωνα με τους
γονείς τους, τη συγγραφέα Θεώνη και τον αρχιτέκτονα Θέμη.
2. Σελ.
87 – 89: Οι γονείς μου … την παράνοια
• Ο
Σταμάτης, όπως είπαμε, είναι ο σύζυγος της Πέρσας. Είναι πετυχημένος
δημοσιογράφος, αλλά πάνω απ’ όλα ο άνθρωπος που έκοψε τον γόρδιο δεσμό που
ένωνε την Πέρσα με την μητέρα της και της χάρισε αγάπη και μια ζωή
ισορροπημένη, φυσιολογική σ’ ένα φυσιολογικό σπίτι. Ας γνωρίσουμε το Σταμάτη και
το σπίτι του ζεύγους Πέρσας – Σταμάτη ως αντίστιξη του ζεύγους Θεώνης – Θέμη
και της κομμένης στα δυο πατρικής οικίας.
3. Σελ.
18: Από μέσα ακούγονταν … να είναι Σταμάτης
4. Σελ.
22 – 23: Το σπίτι κατέρρεε … ποδήλατα
Ωστόσο,
η παρουσία της μεγάλης Θεώνης είναι τόσο καταλυτική μέσα στην οικογένεια, ώστε
όταν πεθαίνει (παραμονή Πρωτοχρονιάς του 2000 βγήκε να αγοράσει τσιγάρα και την
παρέσυρε ένα αυτοκίνητο), δεν καταφέρνει να κατέβει στον Άδη. Εγκλωβίζεται στο
μεσοδιάστημα που χωρίζει τους νεκρούς απ’ τους ζωντανούς. Τότε, αρχίζει τις
επισκέψεις στο νου της τρίχρονης εγγονής της, μέσω της οποίας συνεχίζει με
αποσπασματική και αίολη μορφή την επικοινωνία με το οικογενειακό της
περιβάλλον. Έχει, προφανώς, απωθημένες φοβίες, απωθημένα συναισθήματα. Στο
σημείο αυτό πρέπει να προσέξουμε τα εξής:
Α. Από
την άποψη του μύθου η συγγραφέας πυροδοτεί το μαγικό ρεαλισμό, εφόσον ένα
στοιχείο φαντασιακό, το φάντασμα της γιαγιάς Θεώνης, ευθύνεται για ένα στοιχείο
πραγματικό, την υπνοβασία της εγγονής της και την καταγραφή ενός κειμένου, που
καταλήγει στα χέρια της Πέρσας.
5.
Σελ. 50: Από τη χαραμάδα … όταν κάποιος γράφει.
Β. Το
δεύτερο στοιχείο που πρέπει να προσέξουμε είναι ότι το κείμενο που υπαγορεύει
το φάντασμα της γιαγιάς Θεώνης στην εγγονή Θεώνη είναι γραμμένο στο τρίτο
πρόσωπο του ενικού, γιατί αλλάζει ο αφηγητής. Σ’ όλο το υπόλοιπο μυθιστόρημα, ο
αφηγητής αφηγείται την ιστορία του σε πρώτο πρόσωπο. Είναι ενδοδιηγητικός –
ομοδιηγητικός, όπως θα λέγαμε εμείς η φιλόλογοι και ταυτίζεται με την κόρη
Πέρσα.
• Ας
δούμε τι ακριβώς ζητά το φάντασμα της γιαγιάς Θεώνης από την Πέρσα με τη
διαμεσολάβηση της μικρής Θεώνης, που καταγράφει τα βράδια ως υπνοβάτης τις
επιθυμίες της γιαγιάς της.
6. Σελ.
81 – 82 : Οι νεκροί επιστρέφουν … την Πριγκίπισσα Σαύρα.
7. Σελ.
160: Ήσουν σκληρή … να βλάψει κανέναν
Τα
αποσπάσματα 6 και 7 διαβάζονται συνεχόμενα.
Γιατί
υπάρχει στο μυθιστόρημα η εμμονή της μεγάλης Θεώνης για την καταστροφή του
χειρόγραφου της Πριγκίπισσας Σαύρας;
Οι
ερμηνείες – κατά τη γνώμη μου – είναι δύο:
Η
πρώτη ερμηνεία σχετίζεται με το μύθο, την υπόθεση του μυθιστορήματος.
Η
δεύτερη σχετίζεται με την αφηγηματική τεχνική της Αμάντας Μιχαλοπούλου.
Σύμφωνα,
λοιπόν, με την υπόθεση του μυθιστορήματος, η μεγάλη Θεώνη ως συγγραφέας
πιστεύει στη μεταφυσική δύναμη που έχουν τα μυθιστορήματά της. Πιστεύει,
δηλαδή, ότι τα μυθιστορήματά της έχουν ανακλαστικές ιδιότητες και ότι η μυθοπλασία
τους, αντί να επηρεάζεται από την πραγματική ζωή, επηρεάζει την πραγματική ζωή
αυτών που τα διαβάζουν, λειτουργώντας σαν «αυτοεκπληρούμενη προφητεία».
Στο
χειρόγραφο της Πριγκίπισσας Σαύρας η έφηβη κόρη της ηρωίδας – πήρε τον
πριγκιπικό τίτλο από το αγόρι της, γιατί είχε στον ώμο της ένα μικρό τατουάζ σε
σχήμα σαύρας – αυτοκτονεί συνειδητά από πλήξη, θλίψη, σήψη, ανία, απάθεια. Η
Θεώνη – έστω και νεκρή ή σχεδόν νεκρή – προσπαθεί να αποτρέψει την κόρη της από
το να διαβάσει και να εκδώσει το μυθιστόρημα αυτό, για να μην υποστεί κάτι
ανάλογο. Είναι η ύστατη εκδήλωση της μητρικής της αγάπης, μιας αγάπης που δεν
εκδηλώθηκε φυσιολογικά, επειδή την καταπίεζε και την απωθούσε η συγγραφική της
ιδιότητα.
Σύμφωνα
με τη δεύτερη ερμηνεία η Αμάντα Μιχαλοπούλου θέλει να εγκιβωτίσει ένα δεύτερο
μυθιστόρημα μέσα στο αρχικό. Το καταφέρνει θαυμάσια, δημιουργώντας ένα παιχνίδι
με διαφορετικούς τρόπους γραφής και διαφορετικούς αφηγητές. Το δεύτερο αυτό
μυθιστόρημα είναι της μεγάλης Θεώνης, επιγράφεται, όπως είπαμε, Πριγκίπισσα
Σαύρα και η αφήγηση από τη βασική ηρωίδα του γίνεται σε δεύτερο πρόσωπο ως
ακολούθως.
8. Σελ.
120: Είσαι διαγώνια ξαπλωμένη … μαύρο μακό.
Στο
σημείο αυτό πρέπει να πούμε ότι στο αρχικό μυθιστόρημα πέρα από το
εγκιβωτισμένο δεύτερο μυθιστόρημα υπάρχουν επιστολές, ένα ημερολόγιο, μια
επιφυλλίδα, που είναι διαφορετικά κειμενικά είδη και απαιτούν το δικό τους
ύφος, καθώς αποδίδονται και σε διαφορετικά πρόσωπα. Έτσι, η μυθοπλαστική
ικανότητα της Αμάντας Μιχαλοπούλου συνεπικουρείται και από την αποτελεσματική
χρήση της γλώσσας και το ιδιαίτερο ανάλογα με τις επικοινωνιακές ανάγκες ύφος
της.
Ας
επιστρέψουμε, όμως, στον ιστό του αρχικού μυθιστορήματος, για να δώσουμε και τη
λύση του. Τα πάντα τελειώνουν, όταν η μεγάλη Θεώνη βεβαιώνεται πως το ανέκδοτο
μυθιστόρημά της δεν πρόκειται να εκδοθεί. Η ίδια μπορεί τότε να περάσει ήσυχη
από τη μεριά του θανάτου, η εγγονή της να ξαναβρεί τη χαμένη της παιδικότητα
και η κόρη της να ανακαλύψει εκ νέου τον άντρα της και να συμφιλιωθεί με το νέο
τρόπο ζωής τους.
Στα
αποσπάσματα που θα διαβάσει η Μαρία υπάρχει μια σκηνή αποχαιρετισμού και μια
σκηνή συμφιλίωσης, καταλλαγής, που αλαφρώνει τις ψυχές ζωντανών και
κεκοιμημένων.
9. Σελ.
358 – 360: Μη νοιάζεσαι … μη γυρίσεις να κοιτάξεις
10. Σελ.
414 – 415: Πήγα … όλα θα φτιάξουν
Αντί
επιλόγου, θα ήθελα να υποβάλω στην κυρία Μιχαλοπούλου δύο ερωτήσεις:
α.
Πόσο εύκολο ή αντίθετα πόσο επώδυνο είναι για ένα συγγραφέα να μπαινοβγαίνει
στον κόσμο ενός μυθιστορήματος, που ο ίδιος έπλασε;
β. Το
δεύτερο ερώτημα σχετίζεται με μια άποψη ενός ήρωά σας από την εγκιβωτισμένη
«Πριγκίπισσα Σαύρα». Λέει:
«Έχω
καταλήξει στο εξής συμπέρασμα: η επιθυμία των ανθρώπων να συναντιούνται μεταξύ
τους και να ζουν πραγματικά ως το βάθος της ύπαρξής τους είναι κάτι που
πραγματοποιείται μόνο με εξωπραγματικούς τρόπους: όταν είναι ερωτευμένοι ή όταν
πονούν με αφόρητους πόνους ή όταν διαβάζουν ένα μυθιστόρημα».
- Το
πιστεύετε αυτό;
Σας
Ευχαριστώ
