Σ.Φ.Ρ. - Έκθεση - Αφιέρωμα στο Νίκο Καζαντζάκη

Εισήγηση : Δώρα Κάσσα Παπαδοπούλου

Έκθεση Ν. Καζαντζάκη

50 χρόνια από το θάνατό του

Ν. Καζαντζάκης 1883 Ηράκλειο - 1957 Φράιμπουργκ

Αγαπητοί προσκεκλημένοι,

Από σήμερα και για 10 ημέρες φιλοξενούμε στην πόλη μας την έκθεση για το Νίκο Καζαντζάκη του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου.

Πέρασαν 50 χρόνια από το θάνατό του (πέθανε στην Πανεπιστημιακή κλινική του Φράιμπουργκ της Γερμανίας, στις 26 Οκτωβρίου του 1957).

Σε 17 καλαίσθητα ταμπλό η ομάδα των μελετητών του Ε.ΚΕ.ΒΙ. χώρεσαν τη ζωή και το έργο

• ενός μεγάλου Κρητικού,

• ενός φιλοσόφου, ποιητή και συγγραφέα, που διαγράφει μία ξέφρενη διανοητική διαδρομή,

• ενός οικουμενικού Έλληνα.

Επέλεξα με προσοχή τους χαρακτηρισμούς.

Ο Νίκος Καζαντζάκης υπήρξε πάνω απ’ όλα Κρητικός, γιατί, όπως σημειώνει:

«Υπάρχει στην Κρήτη κάποια φλόγα –ας την πούμε ψυχή– κάτι πιο πάνω απ’ την ψυχή κι από το θάνατο, που είναι δύσκολο να το ορίσεις.

Υπάρχει αυτή η περηφάνια, το πείσμα, η παλικαριά, η αψηφισιά και μαζί κάτι άλλο, ανέκφραστο κι αστάθμητο που σε κάνει να χαίρεσαι που είσαι άνθρωπος.»

Λίγο πριν το τέλος του δηλώνει : «Θέλω να πεθάνω στην Κρήτη. Είναι η γη μου. Εκεί στο Κάστρο. Κι αν δεν προφτάσω να πεθάνω εκεί, εκεί ήθελα να με θάψουνε. Το χώμα της Κρήτης έφτασε το αίμα μου, αυτό θέλω να το πιεί.»

Ακόμη την αυτοβιογραφία του τη συντάσσει ως Αναφορά στρατιώτη μπροστά στον στρατηγό, Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, τον Ελ Γκρέκο, γιατί είναι κι αυτός Κρητικός, ζυμωμένος από το ίδιο κρητικό χώμα, αγωνιστής «που αφήκε την ίδια κόκκινη γραμμή πάνω στις πέτρες». Άλλωστε, από το συμπατριώτη του Δομήνικο Θεοτοκόπουλο ο Νίκος Καζαντζάκης ζήτησε και πήρε μιαν δύσκολη πνευματική προσταγή, μια κρητικιά προσταγή

- Φτάσε όπου δεν μπορείς ! του είπε.

Και που δεν έφτασε το πνεύμα του Νίκου Καζαντζάκη! Διέγραψε μια ξέφρενη διανοητική διαδρομή, η οποία θα εντάξει στους κόλπους της τα πιο ετερογενή υλικά, στην προσπάθειά του να επιδιώξει το υψηλό :

Από εθνικισμό, φασισμό και νιτσεϊσμό μέχρι έναν αγιοπλαστικό κομμουνισμό.

Θα αναμίξει άφοβα Χριστό, Βούδα και Λένιν.

Θα απλώσει το βλέμμα του προς τον προφητικό ποιητικό λόγο του Άγγελου Σικελιανού και ταυτόχρονα θα υιοθετήσει τις ολόφρεσκες δυνάμεις του προλεταριάτου, ενός προλεταριάτου σφηνωμένου, όμως, στην καρδιά της Ελληνικής παράδοσης.

Πιο μπροστά, πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρίσκεται στο Παρίσι (το 1908) κι έρχεται σε επαφή με τη φιλοσοφία του Μπερξόν.

Την ίδια εποχή θα παρουσιάσει τα πρώτα του θεατρικά έργα, με φανερή την ιψενική τους επίδραση.

Το 1910 ο Ν. Καζαντζάκης συμμετέχει στην Ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου των Αλέξανδρου Δελμούζου και Δημήτρη Γληνού και ασπάζεται τον αγώνα τους για την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας.

Από τον ιδιότυπο αυτό πνευματικό συγκερασμό θα προκύψουν δύο έργα, που ο ίδιος τα θεωρούσε ως τα πιο σημαντικά της δημιουργίας του. Η «Ασκητική» (1927) που είναι το πιστεύω του και η «Οδύσσεια», το ποίημα με τους 33.333 στίχους, με θέμα το μακρύ ταξίδι του Οδυσσέα μετά την επιστροφή του στην Ιθάκη.

Στο ταξίδι αυτό, από την Ελλάδα και την Αφρική μέχρι τον Ισημερινό και το Νότιο Πόλο, ο Οδυσσέας θα αποβάλει δια παντός τον πόθο του για ανύψωση και θα χαθεί από προσώπου Γης με απόλυτη επίγνωση της ολοκληρωτικής ματαίωσης και κατάρρευσης των στόχων του. Ανάλογα ταξίδια μ’ αυτά του Οδυσσέα έκανε κι ο Νίκος Καζαντζάκης, συνήθως με το ανήσυχο κι ασκητικό ως προς την προσήλωση σε στόχους πνεύμα του.

Ταξίδια, όμως, έκανε και με τη δημοσιογραφική του ιδιότητα στα πέρατα του κόσμου, από την Αγγλία, την Ισπανία και τη Ρωσία, μέχρι την Ιαπωνία και την Κίνα. Τα ταξίδια αυτά του δίνουν το υλικό για τα βιβλία του, που έχουν τίτλο «Ταξιδεύοντας» και ταυτόχρονα πυροδοτούν τη στροφή του προς το μυθιστόρημα, που θα συντελεστεί μετά το Β’ παγκόσμιο πόλεμο και θα φέρει την πανελλήνια και οικουμενική αναγνώρισή του.

     Η οικουμενική αναγνώριση, όμως, δεν ήλθε ούτε έγκαιρα ούτε εύκολα. Ήλθε μετά από μια επιβλητική λογοτεχνική παραγωγή 50 χρόνων που περιλαμβάνει εν ολίγοις

• την εποποιία της Οδύσσειας των 33.333 στίχων

• 15 τραγωδίες

• 8 πολυσέλιδα μυθιστορήματα

• 6 βιβλία με ταξιδιωτικές εντυπώσεις

• Δεκάδες μεταφράσεις : Όμηρο με τον Ιωάννη Κακριδή, Δάντη, Γκαίτε, Δαρβίνο, Νίτσε, Μπερξόν.

Ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν ένας πνευματικός εργάτης που προκαλούσε τον ίλιγγο με την ασκητική αντοχή του, με την υπομονή του, με την αφθονία και την ποιότητα της παραγωγής του. Το κεντρικό σημείο του πνευματικού αγώνα του αναμφισβήτητα ήταν ο πόθος της Ελευθερίας κι αυτός ο πόθος ήταν και η δύναμη και το μαρτύριό του. Ελεύθερος και ασυμβίβαστος πορεύτηκε ο Καζαντζάκης, αγαπώντας τη ζωή και αψηφώντας το θάνατο.

       Στις 5 Μαρτίου του 1945 για 2 ψήφους δεν γίνεται Ακαδημαϊκός.

       Στις 27 Μαΐου του 1946 η Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών τον προτείνει μαζί με το Σικελιανό για το βραβείο Νόμπελ, αλλά η αντίδραση των επίσημων Ελλήνων δια της Ακαδημίας Αθηνών δούλεψε συστηματικά για τον αντίθετο σκοπό.

       Στη δεκαετία του ’50 ήταν επίσημα χαρακτηρισμένος ως «κόκκινο φίδι», είχε απαγορευτεί να αναφέρεται στο ραδιόφωνο, είχε αποκλειστεί από κάθε έντυπο. Τα βιβλία του τα πετούσαν έξω από τα βιβλιοπωλεία.

      Σήμερα τα πράγματα, ευτυχώς, είναι πολύ διαφορετικά. Τα βιβλία του κυκλοφορούν ελεύθερα κατά χιλιάδες. Έχουν κυκλοφορήσει πάνω από χίλια βιβλία, άρθρα κριτικές και μελέτες στα ελληνικά πάνω στον άνθρωπο και το έργο του. Διδακτορικές διατριβές εκπονούνται από Έλληνες και ξένους μελετητές πάνω στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη.

Πρόσφατα το Ε.ΚΕ.ΒΙ. ανέλαβε δύο πρωτοβουλίες :

α. Το δύσκολο έργο της καταγραφής του όλο και αυξανόμενου αριθμού των μεταφράσεων του έργου του. Σε σαράντα γλώσσες έχουν μεταφραστεί τα μυθιστορήματα του Ν.Κ., από τα Αγγλικά, Ισπανικά, Γερμανικά και Γαλλικά μέχρι τα Ουκρανικά, τα Βιετναμέζικα, τα Τουρκικά, τα Αρμενικά, τα Ισλανδικά.

β. Η δεύτερη πρωτοβουλία του Ε.ΚΕ.ΒΙ. είναι η παρούσα έκθεση για τα 50 χρόνια από το θάνατο του Ν.Κ., που περιοδεύει στις πόλεις της Ελλάδας.

         

Στην πόλη μας έφτασε χάρη στη μεσολάβηση του Συνδέσμου Φιλολόγων Ν. Ροδόπης και στην ευγενική χορηγία της Νομαρχίας Ροδόπης, την οποία και ευχαριστούμε από καρδιάς. Επίσης, θερμά ευχαριστούμε τα μέλη του Δ.Σ. Μαριάννα Σάρτη και Νίκο Χατζόπουλο για το στήσιμο της έκθεσης καθώς και την Κική Χριστοδούλου, Ιστορικό Τέχνης-Μουσειολόγο για τις διαφωτιστικές παρουσιάσεις της.

Σας ευχαριστώ

..................................................................................

 
Φωτογραφίες από την Έκθεση :