Σ.Φ.Ρ. - Ζαφείρης Μέκος - Βιβλιοπαρουσίαση

Εισήγηση : Δώρα Κάσσα Παπαδοπούλου

Αγαπητοί προσκεκλημένοι,

Είναι χρέος και τιμή για μένα να παρουσιάζω σήμερα μαζί με έγκριτους Κομοτηναίους και Κομοτηναίες το 14o βιβλίο του συμπολίτη μου, γείτονα και φίλου, Ζαφείρη Μέκου.

Χρέος, γιατί με την τριλογία του :

«Ριζώσαμε στην Κομοτηνή»,

«Ενθύμιον Κομοτηνής» και

«Μουσουλμάνοι, Αρμένιοι και Εβραίοι συμπολίτες μου Κομοτηναίοι»

με βοήθησε να επιχειρήσω μια διαφορετική - πολιτισμική θα έλεγα - ανάγνωση της γενέθλιας πόλης και των ανθρώπων της και έτσι να ενισχύσω την κατάφασή μου απέναντί τους.

Τιμή, γιατί ο ίδιος μού εμπιστεύτηκε τα βιβλία του με περισσή ευγένεια και συστολή. Άλλωστε, «παιδιά του» είναι, που τα ανέστησε με μόχθο, αγάπη και υπομονή, εφόσον το συγγραφικό του έργο καλύπτει μία τουλάχιστον εικοσαετία.

Πριν εστιάσω στο περιεχόμενο του τελευταίου βιβλίου, στο οποίο ήδη αναφέρθηκε ο προηγούμενος ομιλητής, θα ήθελα να αναφερθώ στον άνθρωπο Ζαφείρη Μέκο.

Σταχυολογώ μερικά στοιχεία από το βιογραφικό του

• Σπούδασε στο γυμνάσιο και στο πανεπιστήμιο εργαζόμενος

• Δικηγόρος στην Κομοτηνή από το 1966

• Η συμμετοχή του στα κοινά αρχίζει από τα νεανικά του χρόνια

• Διετέλεσε Πρόεδρος του Δ.Σ. του Γενικού Νομαρχιακού Νοσοκομείου Κομοτηνής

• Διετέλεσε Γεν. Γραμματέας του Δικηγορικού Συλλόγου Ροδόπης

• Μέλος του Δ.Σ. του Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνής

• Είναι Πρόεδρος της Εταιρείας Θρακικών Ερευνών

• Έγραψε, από το 1986 έως το 2005, 14 βιβλία, από τα οποία τα 11 έχουν νομικό και ιστορικό περιεχόμενο, ενώ η τριλογία, η αφιερωμένη στην οικογένειά του, στη γενέθλια πόλη και στους συμπολίτες του έχει περιεχόμενο ιστορικό και λαογραφικό.

Από τα στοιχεία αυτά μπορούμε να πούμε ότι διαφαίνονται ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του:

• Η εργατικότητα

• Η υπευθυνότητα στην άσκηση της δικηγορίας

• Η συμμετοχή του στα κοινά από μάχιμες θέσεις

• Η γνώση και η αγάπη για την επιστήμη και τον τόπο του

• Το συγγραφικό μεράκι και η λαχτάρα του να αποτυπώσει το ιστορικό γίγνεσθαι της Κομοτηνής, όπως το βίωσαν, όμως, οι απλοί άνθρωποι τους οποίους και θεωρεί κύριους φορείς και δημιουργούς της Ιστορίας.

Ωστόσο, η μακρόχρονη γνωριμία μας, καθώς και η συγκατοίκησή μας στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο, 40 Εκκλησιών - Κότυος - Περγάμου - Αγκύρας, σε μια γειτονιά προσφύγων που χτίστηκε το ΄22 ανάμεσα σε μουσουλμανικούς μαχαλάδες και την κοινότητα των Αρμενίων του Αγίου Γρηγορίου - το λεγόμενο Αρμενιό -, μου επιτρέπει να συμπληρώσω 2 επιπλέον στοιχεία της προσωπικότητάς του:

• Την έμφυτη ευγένεια του ευπατρίδη, την οποίαν εκδηλώνει στις σχέσεις με όλους τους συνανθρώπους του και

• Τη γοητεία που εκπέμπει ως συνομιλητής.

Από τα 14 βιβλία του Ζαφείρη Μέκου, προσωπικά διάβασα τα 3 τελευταία. Πρόκειται, όπως ήδη σας είπα, για μια τριλογία με κοινό θεματικό άξονα την Κομοτηνή και τους ανθρώπους που έζησαν σ’ αυτή την πόλη, καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αι.

Σ’ αυτά, λοιπόν, θ’ αναφερθώ πιο αναλυτικά για πολλούς λόγους. Πρώτα - πρώτα, γιατί αποτελούν πρωτογενές ιστορικό υλικό, αυτό που οι Ιστορικοί αποκαλούν «πηγές της Ιστορίας». Πράγματι, τα βιβλία έχουν τη μορφή εξιστόρησης προσωπικών ή οικογενειακών συμβάντων, που γίνεται είτε από τον ίδιο τον συγγραφέα, είτε από άλλους Κομοτηναίους, με τους οποίους ο συγγραφέας συνομιλεί. Σιγά - σιγά, όμως, οι προσωπικές αυτές αφηγήσεις μετατρέπονται σε ολοκληρωμένες εικόνες ζωής, που αποδίδουν τους όρους και τις συνθήκες διαβίωσης, που διαγράφουν τον κοινωνικό ιστό της πόλης μας, τις σχέσεις των διαφορετικών ομάδων, τα έθιμα, την ιδεολογία και τη νοοτροπία τους. Κι όταν τα ίδια στοιχεία επανέρχονται αυτούσια στις αφηγήσεις διαφορετικών ανθρώπων, με διαφορετική κουλτούρα και κοινωνική προέλευση, τότε ο ερευνητής, αλλά και ο κάθε προσεκτικός αναγνώστης εντοπίζει τις ψηφίδες εκείνες που συνθέτουν το μωσαϊκό της Ιστορίας ή της Λαογραφίας ή της Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας της πόλης μας. Κι αναφέρομαι σ’ αυτές τις τρεις επιστήμες, γιατί τα βιβλία του Ζαφείρη Μέκου προσφέρουν άφθονο υλικό που θα εκτιμηθεί δεόντως από τους ερευνητές των επιστημονικών αυτών πεδίων.

Ο δεύτερος λόγος για τον οποίον θεωρώ τα βιβλία του Ζαφείρη Μέκου πολύτιμα είναι γιατί μελέτες, μονογραφίες, μαρτυρίες αυτοβιογραφικές για τη νεότερη και σύγχρονη Ιστορία της Κομοτηνής δεν υπάρχουν πολλές. Τις λίγες που υπάρχουν τις έχει συγκεντρώσει και κωδικοποιήσει ο Νικόλαος Μουτσόπουλος στον 7ο τόμο της Θρακικής Επετηρίδας (1987 - 1990, σελ. 171 - 199). Αν αναλογιστούμε, μάλιστα, την απουσία οργανωμένων δημόσιων αρχείων και προσωπικών συλλογών, την έλλειψη οργανωμένων αρχείων από τον τοπικό τύπο για τον 19ο και 20ο αι., τότε καταλαβαίνουμε ότι τα βιβλία του Ζαφείρη Μέκου διασώζουν στοιχεία χρησιμότατα, για να συνθέσει ο ιστορικός του μέλλοντος τη νεότερη και σύγχρονη Ιστορία της Κομοτηνής. Και η πόλη αυτή αξίζει - πιστέψτε με - να έχει στο άμεσο μέλλον την επιστημονική και τεκμηριωμένη Ιστορία της.

Ο τρίτος λόγος εξαιτίας του οποίου δένεται κανείς με την τριλογία των βιβλίων της Κομοτηνής είναι το ύφος τους: άμεσο, ανθρώπινο, οικείο, απλό, νηφάλιο, εκλεπτυσμένο. Ακόμη κι αν διαφωνεί με κάποιες υποκειμενικές προσεγγίσεις ή πολιτικές θέσεις που καταγράφονται, η απόλαυση της ανάγνωσης, η αποτύπωση της κοινωνικής μνήμης από γνωστούς Κομοτηναίους και η συναίσθηση ότι αυτή η κοινωνική μνήμη είναι εν πολλοίς και η προσωπική σου μνήμη, σε κάνει να ξενυχτάς, μέχρι να τελειώσεις το ταξίδι της ανάγνωσης.

«Άνθρωποι όλων των χωρών, διηγηθείτε τις ιστορίες σας» είχε πει ο Ντάριο Φο, όταν του έδωσαν το Νόμπελ Λογοτεχνίας στη Στοκχόλμη το 1997. Και ίσως ο μόνος τρόπος να αναζητήσουμε τις ρίζες μας και την ταυτότητά μας ως πολιτών του κόσμου και ως πολιτών της ιδιαίτερης πατρίδας μας είναι να καταγράψουμε και να ακούσουμε όσα οι απλοί άνθρωποι έχουν να μας πουν για την καθημερινότητά τους, για τις σκέψεις, τις ανάγκες και τα συναισθήματά τους, που τελικά δεν είναι τόσο διαφορετικά, όσο θέλουν να μας τα παρουσιάζουν οι κάθε λογής εξουσίες.

Ο Ζαφείρης Μέκος στα 3 βιβλία του για την Κομοτηνή, πολύ πριν από τον Ντάριο Φο, αποφάσισε να καταγράψει τις απλές ιστορίες των συνανθρώπων του, που προέρχονται από διαφορετικές γλωσσικές κοινότητες, θρησκείες και κουλτούρες. Συντιθέμενες οι ιστορίες σχηματίζουν έναν κοινό καμβά. Πάνω σ’ αυτό τον καμβά συνυφαίνονται συνταρακτικά ιστορικά γεγονότα - πόλεμοι, καταστροφές, προσφυγιές, κατοχές, εμφύλιες διαμάχες - πάντα όπως τα βίωσαν οι κάτοικοι αυτής της πόλης, αλλά και μικρές ευτυχισμένες στιγμές από την καθημερινή ζωή τους - έθιμα, οικονομικές σχέσεις, συνθήκες διαβίωσης, φιλίες, σχέσεις ανθρώπινης αλληλεγγύης και αρμονικής συνύπαρξης -. Πίσω, ωστόσο, απ’ αυτήν την καταγραφή γεγονότων και συμβάντων, που είναι εύληπτη, ανάλαφρη και ευχάριστη, κρύβεται ένα εύρος κι ένα βάθος πληροφοριών και εμπράγματων γνώσεων, ειλικρινά πολύτιμο, όπως ήδη τόνισα, για τον Ιστορικό του μέλλοντος.

Η ιδιαίτερη, όμως, αξία των βιβλίων του Ζαφείρη Μέκου έγκειται στο εξής: όλες οι μαρτυρίες Μουσουλμάνων, Αρμενίων και Ελλήνων συμπολιτών που παραθέτει συγκλίνουν στο ότι στις καθημερινές προσωπικές σχέσεις των κατοίκων της Κομοτηνής, ακόμη από την προσφυγιά του ΄22 υπάρχει πηγαία κατάφαση και αποδοχή, την οποία εκδηλώνει κάθε σύνοικο στοιχείο προς τους άλλους αρκεί, βέβαια, να μην ορθώνονται διαχωριστικές γραμμές και διακρίσεις από άδικους θεσμούς και φορείς εξουσίας, που περιστέλλουν ή καταπατούν - πάντα για μικροπολιτικά συμφέροντα - ατομικά, πολιτικά ή κοινωνικά δικαιώματα. Από την άποψη αυτή τα βιβλία του Ζαφείρη Μέκου καλλιεργούν στον αναγνώστη μια βαθύτερη συνείδηση ταυτότητας, αλλά και μια λυτρωτική συνειδητοποίηση:

ότι - ανεξάρτητα από τις ηγεσίες και πέρα από τις ιστορίες μίσους - ο μόνος δρόμος τον οποίον πρέπει να βαδίζουμε ενωμένοι και χωρίς παρεκκλίσεις όλοι εμείς οι απλοί πολίτες της Κομοτηνής είναι ο δρόμος της ισοτιμίας, της ισοπολιτείας και του αμοιβαίου σεβασμού.

Κλείνοντας την εισήγησή μου, για το περιεχόμενο της τριλογίας θα σας πω μόνο δύο λόγια:

Το βιβλίο «Ριζώσαμε στην Κομοτηνή» από τις εκδόσεις Ηρόδοτος είναι το οδοιπορικό της οικογένειας Μέκου, από την προεπαναστατική Μάνη, στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί στο χωριό Γωνιά Αρτάκης, την Κύζικο και την Κομοτηνή με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία.

Το «Ενθύμιον Κομοτηνής» από τις εκδόσεις Αντ. Σταμούλη είναι αφιερωμένο στη γενέθλια πόλη. Προτάσσεται μια σύντομη ιστορία της πόλης από τις αρχές του 20ου αι. ως την απελευθέρωση από τους φασίστες Βουλγάρους και τον Εμφύλιο Πόλεμο κι έπειτα καταγράφονται αυτούσιες οι μαρτυρίες ανθρώπων που πρωταγωνίστησαν στην οικονομική, πνευματική, πολιτική και κοινωνική ζωή της Κομοτηνής, κυρίως, όμως, Ελλήνων.

Το τρίτο βιβλίο της τριλογίας και 14ο της συνολικής συγγραφικής παραγωγής του Ζαφείρη Μέκου, το οποίο παρουσιάζουμε σήμερα, ακόμη από τον τίτλο του «Μουσουλμάνοι, Αρμένιοι και Εβραίοι συμπολίτες μου Κομοτηναίοι» βάζει τα πράγματα στη θέση τους, εφόσον εκφράζει την ισότιμη αποδοχή και το σεβασμό του συγγραφέα προς όλους τους Κομοτηναίους, τους οποίους και θεωρεί συνυπεύθυνους για το ιστορικό γίγνεσθαι της πόλης.

Χωρίς διάκριση καταγωγής, γλώσσας, θρησκείας και κουλτούρας καταγράφεται η προσωπική και οικογενειακή μνήμη αρκετών Μουσουλμάνων, αρκετών Αρμενίων και ενός Έλληνα που μιλά για τους Εβραίους. Όλοι τους είναι φίλοι καλοί και αγαπητοί του συγγραφέα. Ο ίδιος ο συγγραφέας διαχωρίζει ευκρινώς από τη συνέντευξη ή την αφήγηση κάθε πληροφορητή τα προσωπικά του σχόλια και τις απόψεις του. Κι αυτή η στάση είναι τίμια. Επομένως, μπορούμε να πούμε, ότι σ’ αυτό το τελευταίο βιβλίο του ο συγγραφέας Ζαφείρης Μέκος υπήρξε:

•   τίμιος ως Μουσουλμάνος

•   καλλιεργημένος ως Αρμένιος

•   λιτός ως Εβραίος

•   και με γενναιόδωρα συναισθήματα ως Έλλην

Τελειώνοντας θέλω να διατυπώσω δύο ευχές.

Μία για τον συγγραφέα:

Να είναι γερός, να ζει ευτυχισμένος με τη σύντροφό του Ελένη και τα υπέροχα παιδιά του και να συνεχίσει το συγγραφικό ταξίδι του, προσθέτοντας στο νέο του βιβλίο τις προσωπικές μαρτυρίες άλλης μιας ομάδας συμπολιτών μας, που εντάχθηκε στο πολύχρωμο μωσαϊκό της πόλης μας τη δεκαετία του ’80, των επαναπατρισθέντων Ελλήνων.

Και μία ευχή για όλους εμάς που έχουμε στα σπίτια μας παππούδες και γιαγιάδες. Ας ακούσουμε απ’ αυτούς την ιστορία της οικογένειάς μας κι ας την καταγράψουμε με μία κάμερα. Θα βοηθήσει πολύ στη συνειδητοποίηση της ταυτότητάς μας και θα μας κάνει καλύτερους ανθρώπους και πολίτες.

Αποσπάσματα από το τελευταίο βιβλίο του Ζαφείρη Μέκου θα μας διαβάσει με το δικό της μοναδικό ήθος η Στέλλα Λεοντοπούλου, καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας και Ιδρυτικό μέλος της θεατρικής ομάδας «ΝΟΜΑΣ». Την ευχαριστούμε από καρδιάς που δέχτηκε την πρόσκλησή μας, γιατί - μόλις χθες ως γνήσιοι Έλληνες της τελευταίας στιγμής - ζητήσαμε την αρωγή της.

Στο 1ο απόσπασμα, ο Μουφτής Κομοτηνής κ. Μέτσο Τζεμαλή διευκρινίζει τον παρεξηγημένο όρο «Τζιχάντ» και μας δίνει μιαν ευχή.

Στο 2ο απόσπασμα, ο φίλος του Ζαφείρη Μέκου, κ. Σεμπαχετίν, σχολιάζει τις σχέσεις ανδρών και γυναικών στα παλαιότερα χρόνια.

Στο 3ο απόσπασμα, ο γιος του πολιτικού Οσμάν Ουστουνέρ, Μπουρχάν, πολιτικός μηχανικός που διαμένει στην Πόλη περιγράφει σύντομα τη λιτή ζωή του πατέρα του.

Ακολουθούν τρία σύντομα αποσπάσματα από την μαρτυρική ζωή των προγόνων και των γονιών της κυρίας Ντικρανουή Γκουμουσιάν - Παπουτσή, της δικής μας Ντίκης.

Το τελευταίο απόσπασμα είναι από την αφήγηση του Στάθη Χατζηνέστωρος για τα «Εβραίικα», τη συνοικία των Εβραίων, που βρισκόταν έξω από τη δυτική πλευρά του Βυζαντινού τείχους.

Απολαύστε τα!