TimeLineAlex: Συναυλίες Μελοποιημένης Ποίησης

Εισήγηση : Δώρα Κάσσα Παπαδοπούλου

Ιστορία της Νεοελληνικής Ποίησης

1. Η πρώτη περίοδος της Ν.Ε. ποίησης (10ος αι. ως το 1453) αρχίζει:

Α. με τα ακριτικά δημοτικά τραγούδια, που περιγράφουν τα κατορθώματα των Ακριτών και

Β. με το Έπος «Βασίλειος Διγενής Ακρίτας»

Το ακριτικό τραγούδι «Ο Διγενής» είναι κρητική παραλλαγή του κορυφαίου άθλου του Διγενή, της πάλης του με το Χάρο.

2. Στην Κρήτη, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) και μέχρι την κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους (1669), παρουσιάζεται μεγάλη πνευματική ανάπτυξη, άνθιση της λογοτεχνίας και κυρίως του θεάτρου. Οι δημιουργοί επηρεάζονται από την Ευρωπαϊκή Αναγέννηση.

Αριστούργημα της κρητικής λογοτεχνίας και κορυφαίο έργο της Ν.Ε. ποίησης θεωρείται ο «Ερωτόκριτος» του Βιτσέντζου Κορνάρου.

3. Τα δημοτικά των χρόνων της Τουρκοκρατίας (1453 – 1821) είναι δημιουργήματα του ελληνικού λαού και εκφράζουν με λιτότητα τα συναισθήματα και τους πόθους του. Διασώθηκαν χάρη στην προφορική παράδοση.

Συνδέθηκαν από νωρίς με την παραδοσιακή μουσική και τους παραδοσιακούς χορούς και επηρέασαν βαθύτατα τους μεταγενέστερους ποιητές της έντεχνης ποίησης.

4. Η περίοδος από την πτώση της Κρήτης (1669) μέχρι την επανάσταση του 1821 χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια των λογίων να αφυπνίσουν πνευματικά τους υπόδουλους Έλληνες. Οι Νεοέλληνες Διαφωτιστές (Ρήγας Βελεστινλής, Δημήτριος Καταρτζής, Αδαμάντιος Κοραής) προετοιμάζουν το έδαφος για την επανάσταση του 1821. Ο Ρήγας (1758 – 1798) συντάσσει το επαναστατικό μανιφέστο του που περιλαμβάνει τα «Δίκαια του ανθρώπου», το «Σύνταγμα» και το «Θούριο».

5. Η Ν.Ε. Ποίηση από το 1821 ως το 1880 δέχεται την επίδραση του ευρωπαϊκού ρομαντισμού. Ο ρομαντισμός είναι πνευματικό κίνημα που κυριαρχεί στην Ευρώπη από τα τέλη του 18ου αι. ως τα μέσα του 19ου αι. Συγκρούεται με τον κλασικισμό και το ορθολογικό πνεύμα του Διαφωτισμού. Εισάγει στη ζωή και στην τέχνη το συναίσθημα και τη φαντασία, το απόλυτο και το υπερβολικό, το συγκινησιακό και το ιδανικό, την απόλυτη ελευθερία του δημιουργού. Επιπλέον, αγκαλιάζει τους αγώνες των λαών για ελευθερία, δημοκρατία και εθνική ανεξαρτησία. Πιστεύει στα ιδανικά της επανάστασης και επιδιώκει την πολιτική δράση.

Την εποχή αυτή στην Ελλάδα υπάρχουν παράλληλα δύο σχολές:

Α. Η Ρομαντική Σχολή των Αθηνών με τους Φαναριώτες ποιητές, που χρησιμοποιούν την καθαρεύουσα.

Β. Η Επτανησιακή Σχολή με ηγέτη τον Εθνικό μας Ποιητή Διονύσιο Σολωμό, που χρησιμοποιεί ως μέσο έκφρασης τη γλώσσα του λαού.

6. Η Ν.Ε. Ποίηση από το 1880 ως το 1930 απελευθερώνεται από την καθαρεύουσα και τον ρομαντισμό. Υιοθετεί τη δημοτική γλώσσα και επηρεάζεται από τα νέα λογοτεχνικά ρεύματα της Ευρώπης, τον Παρνασσισμό και το Συμβολισμό.

Ο Παρνασσισμός ως λογοτεχνικό κίνημα εμφανίζεται στη Γαλλία στα μέσα του 19ου αι. ως αντίδραση στο ρομαντισμό της παρακμής. Δίνει μεγάλη σημασία στην ακρίβεια της έκφρασης και στη λεπτομέρεια. Προσπαθεί να καλλιεργήσει μιαν απρόσωπη και αντικειμενική ποίηση, εκφράζοντας το επιστημονικό πνεύμα της εποχής. Σέβεται πολύ τη μορφή του ποιήματος (ρυθμό, μέτρο, στίχο, ομοιοκαταληξία), γιατί κάθε ποίημα πρέπει να έχει την ομορφιά ενός αρχαίου αγάλματος.

Ο Συμβολισμός εμφανίζεται το 1886 με το μανιφέστο του Ζαν Μορεάς, που δημοσιεύεται στην Παρισινή εφημερίδα «Le Figaro». Εκφράζει την αντίδραση τόσο στον ρομαντικό στόμφο όσο και στην παρνασσική απάθεια. Για τον Συμβολιστή ποιητή ο εξωτερικός κόσμος δεν έχει κανένα ποιητικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, τα πράγματα αυτού του κόσμου μπορεί να τα χρησιμοποιήσει ως σύμβολα, για να εκφράσει τον εσωτερικό του κόσμο.

Από το 1880 ως το 1930 επικρατεί η Νέα Αθηναϊκή Σχολή. Αδιαφιλονίκητος ηγέτης της ο Κωστής Παλαμάς. Στο ίδιο διάστημα εκτός της Νέας Αθηναϊκής Σχολής ξεχωρίζουν για το ιδιαίτερο ποιητικό ύφος τους ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ο Κώστας Καρυωτάκης, η Μαρία Πολυδούρη, ο Κώστας Βάρναλης.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης - Όσο μπορείς

Κι ἂν δὲν μπορεῖς νὰ κάμεις τὴν ζωή σου ὅπως τὴν θέλεις

τοῦτο προσπάθησε τουλάχιστον

ὅσο μπορεῖς : μὴν τὴν ἐξευτελίζεις

μὲς στὴν πολλὴ συνάφεια τοῦ κόσμου,

μὲς στὲς πολλὲς κινήσεις κι ὁμιλίες.

Μὴν τὴν ἐξευτελίζεις πηαίνοντάς την,

γυρίζοντας συχνὰ κ' ἐκθέτοντάς την

στῶν σχέσεων καὶ τῶν συναναστροφῶν

τὴν καθημερινὴν ἀνοησία,

ὣς ποὺ νὰ γίνει σὰ μιὰ ξένη φορτική.

7. Η Γενιά του ’30 – Η ποίηση του Μεσοπολέμου

Το 1931 ο Γιώργος Σεφέρης δημοσιεύει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Στροφή». Με τη συλλογή αυτή εγκαινιάζει μια αλλαγή: τη στροφή από την παραδοσιακή στη νεοτερική, τη μοντέρνα ποίηση. Οι μοντέρνοι ποιητές γράφουν σε ελεύθερο στίχο, χωρίς ρυθμό, μέτρο, ομοιοκαταληξία. Τα ποιήματά τους θυμίζουν πεζό λόγο. Γλώσσα τους γίνεται ο καθημερινός λόγος των ανθρώπων, ο οποίος, εντούτοις, διατηρεί την ποιητικότητα, τη μουσικότητά του και αποκτά καινούρια νοηματική ταυτότητα. Οι ποιητές της γενιάς του ’30 επηρεάζονται από τον υπερρεαλισμό. Συχνά καταφεύγουν στη φαντασία, στο όνειρο, στο ασυνείδητο στο παράλογο. Τους επηρεάζουν, επίσης, τα γεγονότα της εποχής τους, η μικρασιατική καταστροφή, η πολιτική αστάθεια, η δικτατορία του Μεταξά. Στα ποιήματά τους οι περισσότεροι αναζητούν το αληθινό περιεχόμενο της ελληνικότητας.

Μερικοί από τους πιο σημαντικούς ποιητές της γενιάς αυτής είναι:

ο Γιώργος Σεφέρης, που παίρνει Νόμπελ λογοτεχνίας το 1963,

ο Οδυσσέας Ελύτης, που παίρνει, επίσης, Νόμπελ λογοτεχνίας το 1979,

ο Γιάννης Ρίτσος, ο Νικηφόρος Βρεττάκος, οι υπερρεαλιστές Νίκος Εγγονόπουλος, Ανδρέας Εμπειρίκος και Νίκος Γκάτσος.

Ιδιαίτερη φωνή έχουν η Ρίτα Μπούμη – Παπά και ο Γιάννης Σκαρίμπας.

8. Η μεταπολεμική ποίηση

Η λογοτεχνία σαφώς πορεύεται με την ιστορία. Η σκληρή δεκαετία 1940 – 1950 σημαδεύει τη Νεοελληνική Ποίηση. Ο πόλεμος του 1940, η Κατοχή, η Αντίσταση είναι γεγονότα που δημιουργούν βαρύ πολιτικό κλίμα, το οποίο κορυφώνεται με τον Εμφύλιο, την ήττα του Αριστερού Κινήματος το 1949 και τις συνέπειες που ακολουθούν: ερείπια, φτώχεια, διχασμός, διωγμοί, φυλακές, εξορίες, φόβος, αγωνία, αβεβαιότητα, κοινωνικές αναστατώσεις. Οι ποιητές της 1ης μεταπολεμικής γενιάς έχουν ταυτίσει την εφηβεία και τα νιάτα τους μ’ αυτές τις σελίδες της Ιστορίας. Επιπλέον, έχουν γαλουχηθεί με τους στίχους των ποιητών της γενιάς του ’30. Έτσι, ως προς τη θεματολογία τους διακρίνονται σ’ αυτούς που γράφουν ποίηση πολιτική – κοινωνική και είναι: ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Τάσος Λειβαδίτης, ο Τίτος Πατρίκιος, ο Άρης Αλεξάνδρου, ο Μιχάλης Κατσαρός και σ’ αυτούς που η ποίησή τους εκφράζει υπαρξιακή αγωνία. Αυτοί είναι: ο Γιώργος Θέμελης, η Ζωή Καρέλη, η Μελισσάνθη, ο Νίκος Καρούζος, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο Δημήτρης Παπαδίτσας, ο Τάκης Σινόπουλος.

Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί ο Νίκος Καββαδίας, ο οποίος ανήκει στην 1η μεταπολεμική γενιά, αλλά γράφει σε στίχο παραδοσιακό και αντιπροσωπεύει την τάση της φυγής και του εξωτισμού.

Μανόλης Αναγνωστάκης – Ποιητική

-Προδίδετε πάλι τὴν Ποίηση, θὰ μοῦ πεῖς,

Τὴν ἱερότερη ἐκδήλωση τοῦ Ἀνθρώπου

Τὴ χρησιμοποιεῖτε πάλι ὡς μέσον, ὑποζύγιον

Τῶν σκοτεινῶν ἐπιδιώξεών σας

Ἐν πλήρει γνώσει τῆς ζημιᾶς ποὺ προκαλεῖτε

Μὲ τὸ παράδειγμά σας στοὺς νεωτέρους.

-Τὸ τί δὲν πρόδωσες ἐσὺ νὰ μοῦ πεῖς

Ἐσὺ κι οἱ ὅμοιοί σου, χρόνια καὶ χρόνια,

Ἕνα πρὸς ἕνα τὰ ὑπάρχοντά σας ξεπουλώντας

Στὶς διεθνεῖς ἀγορὲς καὶ τὰ λαϊκὰ παζάρια

Καὶ μείνατε χωρὶς μάτια γιὰ νὰ βλέπετε, χωρὶς ἀφτιὰ

Ν᾿ ἀκοῦτε, μὲ σφραγισμένα στόματα καὶ δὲ μιλᾶτε.

Γιὰ ποιὰ ἀνθρώπινα ἱερὰ μᾶς ἐγκαλεῖτε;

Ξέρω: κηρύγματα καὶ ρητορεῖες πάλι, θὰ πεῖς.

Ἔ ναὶ λοιπόν! Κηρύγματα καὶ ρητορεῖες.

Σὰν πρόκες πρέπει νὰ καρφώνονται οἱ λέξεις

Νὰ μὴν τὶς παίρνει ὁ ἄνεμος.

9. 2η Μεταπολεμική Γενιά, η Γενιά του ‘60

Πρόκειται για ποιητές που βιώνουν τον πόλεμο του ’40, την Κατοχή, την Αντίσταση, τον Εμφύλιο ως παιδιά. Τα τραγικά αυτά γεγονότα σημαδεύουν ανεξίτηλα τη μνήμη τους. Γι’ αυτό εμφανίζονται ως «ηττημένοι», χωρίς, ωστόσο, να έχουν δώσει κάποια μάχη, ένοπλη ή ιδεολογική. Συγχρόνως, η πραγματικότητα που βιώνουν δεν προσφέρει τίποτα στην αγωνιστική τους διάθεση. Το αποτέλεσμα είναι να ωθούνται στην εσωστρέφεια, την ενδοσκόπηση και την εξομολόγηση. Επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό και από την ποίηση του Καρυωτάκη.

Εκπρόσωποι αυτής της γενιάς είναι: ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ο Βύρων Λεοντάρης και η Ζέφη Δαράκη, ο Μάρκος Μέσκος, ο Τάσος Κόρφης, η Κική Δημουλά, ο Σπύρος και η Αμαλία Τσακνιά, ο Λουκάς Κούσουλας, ο Μάνος Ελευθερίου.

10. 3η Μεταπολεμική Γενιά, η Γενιά του ‘70

Οι ποιητές της γενιάς αυτής σημαδεύονται από την Επταετή Δικτατορία 1967 – 1974 και τις παγκόσμιες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές ανακατατάξεις. Κύρια χαρακτηριστικά τους είναι: η επαναστατικότητα, η αμφισβήτηση και η αντίδραση στον καταναλωτισμό και την τεχνοκρατία. Έχοντας προσλάβει τα μηνύματα του γαλλικού Μάη του 1968 επιτίθενται σε κάθε κοινωνικό κομφορμισμό. Νιώθουν μοναξιά μέσα στην αστική καθημερινότητα και αναζητούν τη συντροφικότητα. Το έργο των περισσοτέρων χαρακτηρίζεται από βαθύ στοχασμό και ήπια μελαγχολία.

Κύριοι Εκπρόσωποι της γενιάς: η Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ, ο Γιάννης Κοντός, η Τζένη Μαστοράκη, ο Νάσος Βαγενάς, ο Κώστα Παπαγεωργίου, ο Μιχάλης Γκανάς.

11. Τέλος, στο αφιέρωμά μας στη Νεοελληνική Ποίηση θεωρήσαμε σωστό να συμπεριλάβουμε και δύο στιχουργούς, που ξεχωρίζουν για την ποιότητα του λόγου τους: τον ολιγόγραφο και διακριτικό Άλκη Αλκαίο και τον πληθωρικό Λευτέρη Παπαδόπουλο.

Ευχαριστώ

..............................................................................

Φωτογραφίες από τις πρόβες :

Βίντεο από τις παραστάσεις :

Σε 4 βίντεο τα αποσπάσματα από τις συναυλίες Μελοποημένης Ποίησης, που έγιναν στις 27, 28 Απριλίου και 15 Μαΐου 2009 στην Κομοτηνή.