El Cid

Ήταν Παρασκευή 6 Μαρτίου 1964 όταν κατάφερα να πείσω τα μεγαλύτερα ξαδέλφια μου να με πάρουν μαζί τους στον κινηματογράφο για να δω το El Cid. Η ταινία με καθήλωσε από την αρχή και στο διάλειμμα απλά δυσανασχέτησα. Και τότε ακούστηκε το φοβερό :
"Ο Βασιλεύς απέθανε. Ζήτω ο Βασιλεύς."
Την πρώτη πρόταση, την κατάλαβα. Είχε πεθάνει, όπως αναμενόταν τότε, ο Βασιλεύς Παύλος. Για τη δεύτερη πρόταση, ανέλαβαν οι μεγαλύτεροι να μου εξηγήσουν. Μόλις έσβησαν και πάλι τα φώτα, εκείνα που με ενδιέφεραν ήταν όλα όσα διαδραματίζονταν στην κινηματογραφική οθόνη με τους Ισπανούς βασιλιάδες. Η ταινία ήταν απλά συγκλονιστική. Δε θυμάμαι σε όλα τα επόμενα χρόνια να έφυγα με τέτοιο αίσθημα πληρότητας από οποιαδήποτε άλλη ταινία.
Αλλά πολύ σωστά θα με ρωτήσετε :
- Και θυμήθηκες να κάνεις κριτική σε μια ταινία που  γυρίστηκε το 1961; Που προτάθηκε μόλις για 3 Όσκαρ (Καλλιτεχνικής διεύθυνσης, Μουσικής, Τραγουδιού) και δεν πήρε ούτε ένα;

Θα απαντήσω απλά :

- Ναι, βέβαια. Γιατί όχι; Μήπως από τότε μέχρι σήμερα γυρίστηκε κάποια επανέκδοση αυτής της ταινίας και δεν το αντιλήφθηκα; Μήπως είναι η πρώτη ή η τελευταία φορά που οι υπεύθυνοι της Ακαδημίας, για τους δικούς τους λόγους, αγνοούν τόσο προκλητικά μεγάλες ταινίες και μεγάλες ερμηνείες;

Σκέψεις για κάποια επανέκδοση υπήρξαν, όπως αυτή του Arthur Sarkissian κατά το 2002 και πιο πρόσφατα του Martin Scorsese. Κατά τον Arthur Sarkissian ο El Cid ένωσε και οδήγησε όλους τους Ισπανούς εναντίον του φανατικού Μαυριτανού ηγέτη Ben Yussuf του οποίου το προφίλ προσομοιάζει με αυτό του Osama bin Laden. Η επιδείνωση των σχέσεων της Αμερικής με τον Ισλαμικό κόσμο από την εισβολή στο Ιράκ αλλά και η ανασφάλεια που προκαλούσε η σύγκριση με την, υψηλότατου  προϋπολογισμού, πρωτότυπη ταινία πάγωσαν την ιδέα αυτή.

Η ιστορία τοποθετείται χρονικά στον 11ο αιώνα σε μια περίοδο που η Ισπανία κινδυνεύει από την εισβολή των φανατικών Μαυριτανών που προετοιμάζονται στις βόρειες ακτές της Αφρικής με την καθοδήγηση του αιμοδιψούς και δόλιου ηγέτη τους Ben Yussuf, τον οποίο υποδύεται ο πειστικά ο τρομακτικός Herbert Lom (Spartacus, The Pink Panther Strikes Again), αλλά και από τις εσωτερικές διαμάχες Μαυριτανών εμίρηδων και χριστιανών βασιλιάδων Ισπανών για τη νομή της εξουσίας. Είναι η περίοδος που στην Ισπανία γίνεται μύθος ο μεγαλύτερος ήρωάς της Rodrigo Diaz de Vivar, τον οποίο υποδύεται ο αξεπέραστος Charlton Heston (Ben-Hur,  55 Days at Peking, Planet of the Apes), ο επονομαζόμενος και El Cid Campeador.

Το El Cid είναι ένα κινηματογραφικό έπος με τον παραγωγό του Samuel Bronston να επιζητεί το τέλειο αδιαφορώντας για το κόστος παραγωγής της ταινίας που γυρίστηκε σε φυσικούς χώρους στην Ισπανία, με πλήθος κομπάρσων, πανάκριβα κοστούμια και κοσμήματα. Έτσι, παρέδωσε μια από τις μεγαλύτερες επικές ταινίες όλων των εποχών, μια υπερπαραγωγή άφθαρτη στο χρόνο, μια ταινία κλασσική.

Η υπόθεση αρχίζει να ξετυλίγεται με ένα απίστευτο δράμα που σημαδεύει τη μετέπειτα συμπεριφορά των κεντρικών πρωταγωνιστών της. Στο ταξίδι για το γάμο του με την πανέμορφη Jimena, την οποία υποδύεται η Sophia Loren (La ciociara, Matrimonio all'italiana, A Countess from Hong Kong), o Rodrigo αποφασίζει να ελευθερώσει τους δύο Μαυριτανούς εμίρηδες (Moutamin και Al Kadir), που είχε προηγουμένως αιχμαλωτίσει, με τη συμφωνία να μην εμπλακούν σε πόλεμο εναντίον του βασιλιά Ferdinando. Τότε ο Moutamin, εκτιμώντας τη μεγαλοψυχία του Rodrigo, θα του δώσει το όνομα El Cid με το οποίο πέρασε στην ιστορία. Η άρνηση του Rodrigo να παραδώσει τους αιχμαλώτους στο βασιλιά τον φέρνει αντιμέτωπο με την κατηγορία της  προδοσίας αλλά και με τον πεθερό του τον Gormaz (πρωταθλητή του βασιλιά) και πατέρα της Jimena. Στην μονομαχία τους, σε μια εκπληκτική ξιφομαχία, ο Rodrigo σκοτώνει τον Gormaz. Η  Jimena στρέφεται εναντίον του Rodrigo (που οδηγείται στην εξορία) αναζητώντας εκδίκηση για το νεκρό πατέρα της.

Η συνέχεια είναι απλά καταιγιστική. Εκπληκτική η σκηνοθεσία του Anthony Mann (Winchester '73, The Glenn Miller Story, The Fall of the Roman Empire) που χειρίζεται άψογα εναλλαγές καταστάσεων αγάπης, ανδρείας, μίσους, προδοσίας, απίστευτων ανατροπών, διαπλοκής για την εξουσία και εντυπωσιακές πολεμικές σκηνές.

Ο Rodrigo, επίμονος και ανυποχώρητος με τις ιδέες του, σε δημόσια μονομαχία κερδίζει τον σκληρό αντίπαλό του (πρωταθλητή του βασιλιά) και ταυτόχρονα την αθώωσή του από την κατηγορία της προδοσίας, την αναγόρευσή του σε πρωταθλητή του βασιλιά, την πόλη της Calahorra και το χέρι της Jimena, αλλά όχι την αγάπη της. Από αυτή τη μονομαχία παίρνει και το όνομα του Campeador, που σημαίνει πρωταθλητής.

Μετά από το θάνατο του βασιλιά Ferdinando αρχίζουν οι ίντριγκες για τη νομή της εξουσίας ανάμεσα στους πρίγκιπες Alfonso, Sancho και της Urraca. Όταν ο πρίγκιπας Alfonso (ο μικρότερος αδελφός) προστάζει τη δολοφονία του πρίγκιπα Sancho, ο Rodrigo, αφού πρώτα σκοτώσει το φυσικό δολοφόνο, επεμβαίνει μετά στην τελετή ενθρόνισης του νέου βασιλιά Alfonso και, σε μια συγκλονιστική σκηνή, τον υποχρεώνει να παραδεχτεί δημόσια την ηθική αυτουργία του στη δολοφονία του αδελφού του. Αυτό τον οδηγεί και πάλι στην εξορία αλλά αυτή τη φορά τον ακολουθεί και η Jimena αντιλαμβανόμενη πια το ψυχικό μεγαλείο του άντρα της.

Στην εξορία τον συναντούν Ισπανοί ηγέτες με τους στρατούς τους και του ζητούν να ηγηθεί της προσπάθειας για τη διάσωση της Ισπανίας. Στο μεταξύ οι δυνάμεις του  Ben Yussuf προσεγγίζουν απειλητικά τη Valencia, την οποία υπερασπίζεται ο Rodrigo. Η κορύφωση φτάνει στο τέλος της και είναι απλά συγκλονιστική.

Η ταινία δεν μπορεί να θεωρηθεί βιογραφική. Ο El Cid ήταν ένας ήρωας με τεράστιες ηγετικές ικανότητες και πηγή έμπνευσης για πολλούς ανθρώπους εξαιτίας της ανδρείας του και των επιλογών του. Η ταινία τονίζει ακριβώς αυτά τα στοιχεία που συγκινούν και εμπνέουν τον κόσμο αδιαφορώντας για τα οποιαδήποτε πραγματικά και ενδεχομένως σκοτεινά κίνητρά του.

Μετά από το Όσκαρ Α' ανδρικού ρόλου (1960), για την ερμηνεία του στο Ben-Hur, o εξαιρετικά ανδροπρεπής Charlton Heston μεγαλουργεί και ως EL Cid σε μια ακόμη υποδειγματική ερμηνεία στο ρόλο ενός ιστορικού προσώπου, που είναι ένας σκληρός και ατρόμητος πολεμιστής αλλά και βαθιά συναισθηματικός απέναντι στη γυναίκα και τα παιδιά του. Η απίστευτης ομορφιάς Sophia Loren, που την ίδια χρονιά (1962) κέρδισε το Όσκαρ Α' γυναικείου ρόλου στο La ciociara, συμπληρώνει εξαιρετικά τον Charlton Heston στο ρόλο της πληγωμένης αλλά και γενναίας Jimena, που, όπως έχω τονίσει σε προηγούμενη ανάρτησή μου στο Begin Again, με σημάδεψε για πολλά χρόνια με την έκφραση και τα μάτια της. Όποιος λέει ότι δεν δάκρυσε στη σκηνή που η Jimena συναντάει στην εξορία τον άντρα της και στη σκηνή που ο Rodrigo γνωρίζει για πρώτη φορά τα παιδιά του, απλά λέει ψέματα. Οι ρόλοι τους ήταν εξαιρετικά δύσκολοι. Η εξέλιξη της υπόθεσης επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την ψυχοσύνθεση, ως εκ τούτου και τις ερμηνείες τους, καθώς τους υποχρέωσε να ισορροπούν ο μεν Rodrigo ανάμεσα στο καθήκον για την πατρίδα του και την οικογένειά του η δε Jimena ανάμεσα στην αγάπη της και το μίσος της για τον άνθρωπο που λάτρευε.

Η μουσική του Miklos Rozsa, που κέρδισε το Όσκαρ μουσικής (1960) στο Ben-Hur, είναι απλά θεϊκή και σε πλήρη αρμονία με τα όσα διαδραματίζονται. Κάποιες έντονα συναισθηματικές σκηνές κυριολεκτικά τις απογειώνει. Όσοι έχουν δει παρόμοιες νεότερες επικές ταινίες θα καταλάβουν εύκολα ότι η μουσική του Miklos Rozsa στο El Cid ήταν, σε μεγάλο βαθμό, η βάση και η πηγή έμπνευσης της δικής τους μουσικής με τις ανάλογες βέβαια προσαρμογές.

Αλέξανδρος Παπαδόπουλος

Διάρκεια : 182'

Βαθμολογία : 10/10

---To συγκλονιστικό τέλος της ταινίας, στο 5λεπτο βίντεο υψηλής ευκρίνειας που ακολουθεί :

Για όσους έχουν δει την ταινία, το τέλος της ταινίας απλά θα τους τη θυμίσει.
Για όσους δεν την έχουν δει δεν πειράζει αν δουν το τέλος της, που πάντως δύσκολα γίνεται αντιληπτό πλήρως. Άλλωστε, η ταινία αξίζει στο σύνολό της κι έχουν να δουν και να πάρουν πολλά όσοι την παρακολουθήσουν από την αρχή. 

Μία εξαιρετική εκτέλεση του κυρίου θέματος της μουσικής της ταινίας μπορείτε να ακούσετε εδώ :
https://www.youtube.com/watch?v=czltBDI4LTg