Το τελευταίο σημείωμα

Τέσσερα χρόνια μετά από την πολυβραβευμένη ταινία του Μικρά Αγγλία, την οποία ασφαλώς και έχω συμπεριλάβει ως μία - κατά την προσωπική μου γνώμη - από τις 15 καλύτερες δραματικές ταινίες όλων των εποχών, ο Παντελής Βούλγαρης επιστρέφει με Το τελευταίο σημείωμα και σκηνοθετεί μια από τις πιο γνωστές σελίδες της πρόσφατης Ελληνικής Ιστορίας. Την εκτέλεση από τους Γερμανούς κατακτητές διακοσίων αγωνιστών την Πρωτομαγιά του 1944 στην Καισαριανή ως αντίποινα για τη δράση της Ελληνικής Αντίστασης.

Ο Παντελής Βούλγαρης με τη σύζυγό του και συγγραφέα Ιωάννα Καρυστιάνη, με την οποία συνυπογράφουν το σενάριο, μας μεταφέρουν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Χαϊδαρίου πριν από την Πρωτομαγιά του '44 και  αφηγούνται την αληθινή ιστορία του Ναπολέοντα Σουκατζίδη. Ο Κομμουνιστής και κρατούμενος στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου Ναπολέων Σουκατζίδης αναγκάζεται, ως μορφωμένος και γνώστης της Γερμανικής γλώσσας, να εκτελεί χρέη Διερμηνέα για τον Ναζιστή Γερμανό Διοικητή Karl Fischer. Έξω από το στρατόπεδο η μνηστή του Ναπολέοντα, Χαρά Λιουδάκη, με σθένος, καρτερία και βαθιά αγάπη στέκεται δίπλα στον αρραβωνιαστικό της. Οι συναντήσεις τους είναι ελάχιστες στα επισκεπτήρια και πάντα γίνονται με την επιτήρηση ένοπλων φρουρών.

Μετά την εκτέλεση του Γερμανού Στρατιωτικού Διοικητή Λακωνίας και των τριών στρατιωτών του από Έλληνες αντιστασιακούς στους Μολάους της Πελοποννήσου, το Τρίτο Ράιχ απαιτεί την εκτέλεση διακοσίων ανδρών ως αντίποινα. Ανάμεσα τους είναι και ο Ναπολέων Σουκατζίδης. Την ημέρα της εκτέλεσης ο σπουδαίος αυτός αγωνιστής θα βρεθεί μπροστά σε ένα δίλημμα ζωής. Ο Karl Fischer θα του δώσει τη δυνατότητα να εξαιρεθεί από την εκτέλεση με τον όρο να διαλέξει ο ίδιος ως αντικαταστάτη του έναν από τους συγκρατούμενούς του. Ο Ναπολέων Σουκατζίδης θα αρνηθεί αμέσως, χαρακτηρίζοντας ως ατιμωτική την πρόταση του Διοικητή και θα οδηγηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα μαζί με τους συντρόφους του.

Πολλές είναι οι δυνατές σκηνές της ταινίας που δίνουν και το στίγμα της.

- Η συνεχής και άθλια προσπάθεια του Γερμανού Διοικητή να εκμαυλίσει, χωρίς επιτυχία, τον Διερμηνέα του.

- Το ντους με τους τους Γερμανούς αξιωματικούς να πλένονται, ως ανθρωπάκια, χωρίς τις στολές που τους δίνουν αξία και να πληροφορούν ο ένας τον άλλον ότι πρόκειται να εκτελεστούν 200 Κομμουνιστές. Ο Ναπολέων Σουκατζίδης που κάνει την αγγαρεία του πλένοντας τα βρώμικα πατώματα λιποθυμάει, καθώς ακούει ότι θα εκτελεστούν 200 σύντροφοί του. 

- Το δράμα παραδόξως δεν κορυφώνεται στη στιγμή του θανάτου αλλά στον πανηγυρισμό της ζωής. Με μια εξαίσια σκηνή, στην οποία οι μελλοθάνατοι γλεντούν όλη τη νύχτα με τους ήχους κρητικής και ποντιακής λύρας, ο Παντελής Βούλγαρης σκιαγραφεί την εικόνα ενός συνόλου συνειδητοποιημένων πατριωτών, που ομαδικά αψηφούν τον φόβο του θανάτου και αγωνίζονται μέχρι τελικής πτώσης για την ελευθερία τους.  

- Η εκτέλεση. Όπως προχωρούν οι 200 με μπροστάρη τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη ακούγεται ένας υπόκωφος θόρυβος συγχρονισμένων βημάτων. Συνειρμικά μεταφερόμαστε στην ταινία του 1976 "1900" του Bernardo Bertolucci και τη γνωστή αφίσα με τη σκηνή της διαδήλωσης, καθώς οι 200 προχωρούν προς τον θάνατο όπως σε μια εργατική διαδήλωση. Ταυτόχρονα φτάνει στην κορύφωσή της και η εκπληκτική μουσική της ταινίας του Αλέξανδρου Βούλγαρη [The Boy].

Ο Παντελής Βούλγαρης, με ευαίσθητη ματιά και γνώση της Ιστορίας, καταγράφει τόσο τα δεινά της χώρας από τους Ναζί όσο και τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα στη φυλακή ανάμεσα στους κρατούμενους, αφήνοντας νύξεις για τις συγκρούσεις που αναπόφευκτα οδήγησαν στον Εμφύλιο. Κρατώντας σωστές ισορροπίες και χωρίς ποτέ να γίνεται μελοδραματικός, παρά το γεγονός ότι πραγματεύεται μια ιστορία σπάνιας ανδρείας, στέκεται στο δράμα του ανθρώπου που συνθλίβεται κάτω από το βάρος των γεγονότων αλλά παρόλα αυτά έχει ακόμα τη δύναμη να επιλέξει την αξιοπρέπειά του.

Ο Παντελής Βούλγαρης μαζί με την Ιωάννα Καρυστιάνη αποδίδουν τα γεγονότα με την ακρίβεια του Ιστορικού και την ευαισθησία του Καλλιτέχνη. Πίσω από το σενάριο της Ιωάννας Καρυστιάνη φαίνεται η λεπτομερής ιστορική και κοινωνιολογική μελέτη των γεγονότων. Πίσω από τη σκηνοθετική ματιά του Παντελή Βούλγαρη είναι εμφανής η  ευθύνη του απέναντι στην Ιστορική αλήθεια και στους χαρακτήρες των ηρώων του. Η Φωτογραφία του Σίμου Σαρκετζή, τα Σκηνικά του Σπύρου Λάσκαρη και τα Κοστούμια της Γιούλας Ζωϊοπούλου αναπαριστούν με ιδιαίτερη προσοχή την εποχή κατά την οποία διαδραματίζεται η ιστορία.

Ο Ανδρέας Κωνσταντίνου (Ουζερί Τσιτσάνης, Μικρά Αγγλία), που υποδύεται τον Ναπολέοντα Σουκατζίδη, αποδεικνύεται μια εξαιρετική επιλογή. Διαθέτει την τρυφερή αρρενωπότητα και το εκφραστικό βλέμμα των ευαίσθητων ανθρώπων. Αυτών που μπορούν να συμπάσχουν με τους συντρόφους τους, χωρίς να μετακινούνται ούτε σπιθαμή από τις αρχές τους. 

Ο Γερμανός ηθοποιός André Hennicke δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας στον ρόλο του φανατισμένου και ψυχικά διαταραγμένου Γερμανού Διοικητή Karl Fischer.  

Η Ελληνοαμερικανίδα ηθοποιός Melia Kreiling (Guardians of the Galaxy, The Borgias) στον ρόλο της μνηστής  του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, Χαράς Λιουδάκη, αριστεύει, παρά το γεγονός ότι αναγκάζεται να βασιστεί περισσότερο στη γλώσσα του σώματος και στο εκφραστικό βλέμμα της και πολύ λιγότερο στον λόγο της.  

Μαζί με τους προαναφερθέντες υπάρχει και ένα σπουδαίο καστ αναγνωρισμένων και νέων ηθοποιών.

Αλέξανδρος Παπαδόπουλος

Διάρκεια : 117’

Βαθμολογία : 9/10

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Προσωπικά, είχα τη χαρά και την τιμή να γνωρίσω στην Κομοτηνή : 

- Την κυρία Ιωάννα Καρυστιάνη κατά την παρουσίαση μαζί με τη σύζυγό μου Δώρα Κάσσα - Παπαδοπούλου του βιβλίου της "Τα Σακιά" (Εκδόσεις Καστανιώτη) στο Στέκι της Πολιτιστικής Κίνησης Ν. Ροδόπης, στις 18 Ιανουαρίου του 2011.

- Τον κύριο Παντελή Βούλγαρη κατά την παρουσίαση μαζί με τη σύζυγό μου Δώρα Κάσσα - Παπαδοπούλου της ταινίας του "Ψυχή Βαθιά" (με θέμα τον Εμφύλιο Πόλεμο) σε αίθουσα του Odeon Kosmopolis, στις 5 και 6 Νοεμβρίου του 2009.  

2. Η σύζυγός μου Δώρα Κάσσα - Παπαδοπούλου ως Γενική Γραμματέας της Πολιτιστικής Κίνησης Ν. Ροδόπης έχει απευθύνει επίσημη πρόσκληση στην κ. Ιωάννα Καρυστιάνη για την παρουσίαση του νέου της βιβλίου "Χίλιες Ανάσες" (Εκδόσεις Καστανιώτη) στο Στέκι της Πολιτιστικής Κίνησης Ν. Ροδόπης και στον κ. Παντελή Βούλγαρη για την παρουσίαση όλων των έργων του από την Κινηματογραφική Λέσχη του Συλλόγου.  

Ήδη, έχουν ανταποκριθεί θετικά και οι δύο στη διπλή πρόσκληση και θα τους έχουμε κοντά μας με τη νέα χρονιά. Και οι δύο θυμούνται με αγάπη τις μέρες που πέρασαν μαζί μας στην Κομοτηνή και ιδιαίτερα στη Μαρώνεια τόσο το 2009 όσο και το 2011. 

..........................................................

Το τρέιλερ της ταινίας